การส่งมอบทับหลังปราสาทหนองหงส์ จังหวัดบุรีรัมย์ และปราสาทเขาโล้น จังหวัดสระแก้ว หลังจากวัตถุโบราณทั้ง 2 ชิ้นถูกส่งถึงไทย และวันนี้กรมศิลปากรได้จัดพิธีบวงสรวงเพื่อความเป็นสิริมงคล ก่อนจัดแสดงในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระนครเป็นเวลา 3 เดือน

วินาทีที่หีบลังบรรจุทับหลังปราสาทหนองหงส์และปราสาทเขาโล้น ถูกเปิดออก คือวินาทีที่โบราณวัตถุชิ้นสำคัญทั้ง 2 ชิ้นปรากฎต่อสายตาคนไทยในแผ่นดินมาตุภูมิอีกครั้ง หลังสูญหายไปนานกว่า 50 ปี ซึ่งเจ้าหน้าที่ภัณฑารักษ์ จากกรมศิลปากรได้เข้าตรวจสอบโบราณวัตถุในเบื้องต้น ก่อนที่จะเริ่มพิธีบวงสรวงขึ้น

การติดตามทับหลังทั้ง 2 ชิ้นนี้ เริ่มขึ้นในปี 2560 เมื่อข่าว 3 มิติได้เปิดประเด็นการติดตามวัตถุโบราณชุดนี้ ต่อมาได้มีการแต่งตั้งคณะกรรมการติดตามโบราณวัตถุของไทยในต่างประเทศกลับคืนสู่ไทย ผ่านความร่วมมือของหน่วยงานรัฐและนักวิชาการ รวมทั้งชาวบ้านที่ ได้ทำเบาะแส ข้อมูล และหลักฐาน บันทึก ภาพถ่าย ยืนยันถึงถิ่นกำเนิดในประเทศไทย

ซึ่งกรณีของทับหลังทั้ง 2 รายการ ส่งข้อมูลไปอย่างเป็นทางการเมื่อปี 2561 ผ่านทางการทูต โดยกระทรวงการต่างประเทศ ติดต่อประสานงานกับสำนักงานสืบสวนความมั่นคงแห่งมาตุภูมิ หรือ homeland Security investigation ของสหรัฐอเมริกา

สำหรับทับหลังปราสาทหนองหงส์ จังหวัดบุรีรัมย์ และ ทับหลังปราสาทเขาโล้น จังหวัดสระแก้ว ได้สูญหายจากประเทศไทยช่วงปี 2509-2511 ก่อนปรากฏในฐานข้อมูลโบราณวัตถุของพิพิธภัณฑ์ศิลปะเอเชีย เมืองซานฟรานซิสโก สหรัฐอเมริกา โดยทับหลังปราสาทหงส์ แกะสลักจากหินทรายเป็นรูปพระยมทรงกระบือ ประทับเหนือหน้ากาล รายล้อมด้วยลวดลายพฤกษา

ขณะที่ทับหลังปราสาทเขาโล้น แกะสลักจากหินทรายเป็นรูปเทวดาประทับนั่งชันเข่าเหนือเศียรเกียรติมุข หรือ หน้ากาล มีริมฝีปากล่างและแลบลิ้นออกมาเป็นแผ่นสามเหลี่ยม รายล้อมด้วยพรรณพฤษา ซึ่งทั้ง 2 ชิ้นเป็นศิลปะจากยุคลพบุรี ช่วงพุทธศตวรรษที่ 16-17

การพิจารณาสถานที่จัดเก็บหลังจากนี้ อาจจะส่งมอบกลับคืนยัง ท้องถิ่นหรือ พิพิธภัณฑ์ในสถานที่ใกล้โบราณสถานเดิม ซึ่งการที่โบราณวัตถุอยู่นอกพิพิธภัณฑ์ต้องพิจารณาด้านความพร้อมตามมาตรฐาน ความปลอดภัยไม่สูญหาย ตลอดจนการดูแลความเสื่อมของโบราณวัตถุ เป็นแนวทางให้หน่วยงานท้องถิ่นปฏิบัติตามเงื่อนไข

ขณะที่นายกเทศมนตรีตำบลโนนดินแดง หน่วยงานในท้องที่ปราสาทหนองหงส์ ยืนยันขอนำทับหลังกลับไปประทับที่ปราสาทหนองหงส์ โดยท้องถิ่นพร้อมที่จะเก็บรักษา ดูแลเป็นอย่างดีเพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้ให้กับผู้คน

เบื้องต้นทับหลังทั้ง 2 รายการ จะการจัดแสดงเป็นเวลา 3 เดือน ที่พระที่นั่งอิศราวินิจฉัย พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระนคร เพื่อให้ประชาชนได้เข้าชม

อย่างไรก็ตามยังมีโบราณวัตถุอีก 32 รายการ ที่อยู่ระหว่างทำข้อมูลหลักฐาน และแจ้งไปยังหน่วยงานของสหรัฐแล้ว และอีกส่วนอยู่ระหว่างทำข้อมูล ค้นคว้า เกี่ยวกับโบราณวัตถุที่อยู่ในพิพิธภัณฑ์อเมริกา ซึ่งกรณีของทับหลังทั้ง 2 นี้ถือเป็นรูปแบบแนวทางการดำเนินการสำหรับโบราณวัตถุชิ้นอื่นๆ เพื่อการส่งคืนกลับมาตุภูมิในอนาคต