พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ นอกจากจะเป็นพระราชพิธีอันเป็นสิริมงคล ที่สร้างขวัญกำลังใจ แก่เกษตรกรทั่วประเทศแล้ว ยังมุ่งเน้นให้ทุกฝ่ายระลึกถึงความสำคัญของเกษตรกรไทย ที่มีผลต่อระบบเศรษฐกิจของประเทศด้วย

พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ เป็นพระราชพิธีโบราณที่มีการจัดมาตั้งแต่สมัยกรุงสุโขทัย เป็นพิธีการเพื่อความเป็นสิริมงคล และบำรุงขวัญเกษตร โดยกำหนดจัดขึ้นในเดือนหกของทุกปี ที่เป็นระยะเวลาเหมาะสมจะเริ่มต้นการทำนา อันเป็นอาชีพหลักของชาวไทย ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรรามาธิบดีศรีสินทรมหามงกุฎ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้จัดพิธีสงฆ์เพิ่มขึ้น พระราชพิธีนี้จึงประกอบด้วย 2 พระราชพิธีรวมกัน คือ พระราชพิธีพืชมงคลอันเป็นพิธีสงฆ์ เป็นพระราชพิธีวันแรก จัดขึ้น ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ในพระบรมมหาราชวัง กับพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ซึ่งเป็นพิธีพราหมณ์ เป็นพิธีไถหว่าน ประกอบพระราชพิธีในวันรุ่งขึ้น ณ มณฑลพิธีท้องสนามหลวง หลังจากปี 2479 การจัดงานพระราชพิธีนี้ได้ว่างเว้นไป

จนกระทั่งในปี 2503 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้มีการรื้อฟื้นขึ้นมาอีกครั้ง โดยปรับเปลี่ยนพิธีการบางอย่างให้เหมาะสมกับยุคสมัย เพื่อรักษาโบราณราชประเพณี อันเป็นมิ่งขวัญแก่เกษตรกรไว้ ก่อให้เกิดขวัญและกำลังใจแก่ผู้ประกอบอาชีพเกษตรกรรมทั่วประเทศ โดยเฉพาะอาชีพการทำนาข้าว ที่ผลิตข้าวเลี้ยงชาวไทย และชาวโลก

นอกจากนี้ ยังทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ มีการหว่านข้าวในแปลงนาสาธิต บริเวณโครงการส่วนพระองค์ สวนจิตรลดา พระราชวังดุสิต เพื่อผลิตเมล็ดพันธุ์ต้นตระกูลข้าวพันธุ์ดี ใช้ในการพระราชพิธี และพระราชทานแก่ประชาชน เพื่อส่งเสริมให้ปลูกข้าวในภาคต่างๆ เป็นประจำทุกปี และคณะรัฐมนตรี ยังมีมติให้วันพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ เป็นวันเกษตรกร ประจำปีอีกด้วย

ปัจจุบันพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงรักษา และสืบสานพระราชปณิธานนี้ไว้ เพื่อสร้างประโยชน์สุขให้แก่ปวงชนชาวไทยสืบไป

เนื่องจากประเทศไทย และนานาประเทศทั่วโลก ยังเผชิญกับสถานการณ์การแพร่ระบาด ของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ซึ่งมีมาตรการและข้อปฏิบัติทางสาธารณสุข เพื่อป้องกันการแพร่กระจายของโรค ในปี 2564 นี้ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ จึงขอพระราชทานพระบรมราชวินิจฉัย งดการประกอบพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ต่อเนื่องเป็นปีที่ 2